Som kristen barnebokforfattar er ho ein einar. Det orginale med Kari Vinje ligg i forteljarteknikken og i stilen. Ho høyrer til dei forfattarane som ein straks kjenner på tonen.Ho distansere seg bevisst fra tradisjonsmønsteret i norsk barnelitteratur, noko som plaserer ho i ein særklasse. For det norske lesarpublikum står ho som prototypen på ein kristen barnebokforfattar. Ho er likevell svært forsiktig med å presse kristendommen inn i bøkene sine. Det må være naturlig. Kari har sagt: «Det går nemlig an å gi barna kristen påvirkning på en slik måte at det virker mot sin hensikt. Med dette mener jeg at jeg ikke synest det ville være riktig og ærlig og skrive en fortelling som er «hel» og meget vel kunne stå alene, og så dytte inn litt kristent stoff her og der for å gjører det til en kristen bok.»
2
Eg vil ta for meg det kristne bodskapen i bøkene, kor viktig den kristne haldninga eigentleg er. Eg vil og sjå litt på korleis Kari Vinje har bygd opp bøkene sine og på forteljarteknikken og forteljarstilen. Det er vil fortelja og formidla er Kari Vinje som kristen barneforfattar.
3
Dei 4 første bøkene er ein serie, Kamilla og Sebastian. Dei 2 første er heilt klart best kjende og er også filma. Den siste boka er annleis enn alle andre bøker Kari Vinje har skreve, skal koma nærare tilbake til dette seinare.
4
-Forfattarprotett Først skal eg sjå litt på forfattaren som person, person data, oppveksten, utdanning o.l. - Tradisjonsmønsteret i den kristne barnelitteratur Skal beskrive typiske trekk ved den tradisjonelle kristne barnelitteratur - Kari Vinje - forfattar av Guds nåde / Bokanalyse Skal ta føre meg typiske trekk ved Kari Vinje som forfattar, forteljarstil,forteljarteknikk, er på ein måte ein analyse fordi det som kjenneteikner ei bok skreven av Kari Vinje blir her tatt fram.
5
- Samisk og samisk -finsk slekt Både farmora og farfaren var av samisk -finsk slekt - Kari’s farfar omsette bibelen til samisk Han lytta etter samane si språklege uttryksform, ho etter det ekte i barns tungemål. I begge tilfelle er det snakk om å få bodskapn på eige tungemål. - Faren var lærar Far til Kari tok lærar eksamen i 1924 og vart deretter lærar i Indre Billefjord i Porsanger. - Mora var av dansk -norsk presteslekt Ho traff far til Kari medan han gjekk på Haugtun Folkehøgskule, ho var kokke der. - Kari vart fødd i mai 1931 Kari var den yngste dottara i flokken på 3.
6
- Lesehest Faren er ein av dei viktigaste føresetnadane for Karis seinare forfatterskap: «Det jeg spesielt husker fra min far, er at han dikter eventyr for oss om tommeliten. Med sin frodige fantasi trakk han tommeliten inn i hverdagen vår. Det var det gildeste vi visste når vi fikk pappa på gli med tommeliten -historiene sine.» Dette er interesante opplysninger som viser at Kari sin eigen «frodige fantasi», fabulerande evne og forteljarglede har fått næring og vokstervilkår alt i tidlege barneår. Etter at tyskarane hadde teke skulen måtte faren flytte bøkene heim til familien. Heidi - bøkene og Onkel Toms hytte. Den kristne barnelitteratur møtte hun først og fremst gjennom forteljingar i barneblad som mora las for henne. «Den tids kristne barneforteljingar gikk svært ofte ut på at barn lot seg friste til å gjøre et eller annet galt, så fikk de samvittighetsnag, og til sist bad de om forlatelse og fikk det godt igjen. I disse fortellingene var voksne kristne alltid snille. De gjorde alltid det som var rett. De behøvde aldri å be om tilgivelse. En annen type kristne barneforteljinger som jeg kan huske, var forteljinger om barn som ba om bestemte ting så fikk de det.» Dette er drivkrafta bak alt ho skriv: Barnet sin plass i forhold til Gud. - Ein heil landsdel på flukt Kari Vinje har ikkje hat ordinær undervisning etter avslutta tredje klasse. Litt privatundervisning fra faren rektig nok. «Mannen med arret» byggjer på minner frå krigstida, handlinga her er lagt til Kari’s eigen heimbygd. Kari var 13 år gammal når familien måtte flykte mot sør. - Dagboka Kari skreiv dagbok, og her er det mange forteljingar frå den tida familien var på flykt mot sør. 27.okt: «Jeg skriver på hytta. Meget har forandret seg siden Søndag. Vi måtte flytte hit for det begynner å bli hett og spennende nede. Tyskerne skal jo brenne husene også . Det er mange andre som har flyttet hit opp til Stabursdalen av de samme grunner. Det er ganske bra her men - jeg savner kaninene. Dem måtte vi sette bort til andre. - - - Å, hvor jeg ønsket at jeg hadde kaninene her !» 4.mars: «Det kom folk og kjørte oss opp til en skitten kirke hvor det var en masse evakuerte fra før av. Så ble vi kommanderte ned i en kjeller, og der ble håret vårt smurt inn med en slags fet olje som stinket så grusomt. Etterpå ble vi skysset inn på badet. Klærne våre ble tatt fra oss for å desinfiseres, og vi måtte sitte å vente på dem i omtrent 3 timer, splitter nakne. Bare fordi de trodde at alle finmarkinger har lus! Da vi endelig fikk klærne våre igjen, var jeg så rasende at det var så vidt jeg kunne la være å gi den noen alvorsord. - Så skulle vi liksom få mat....» - Menighetssøsterhjemmet Fra ho kom tilbake til Finmark og fram til 1951 då ho begynte som sjukepleie -elev ved Menighetssøsterhjemmet stod ho minst like godt rusta som nokon annan. Ho hadde tatt vaksenopplæringskurs, korrespondansekurs og dreiv mykje sølvstudium. Første jobbsom sjukepleiar var på Klæbu pleiehjem. dette skar seg heilt. «Dette var bare ein ny krok på Guds veg, gjennomtenkt i kjærleik og uransakelig i hans visdom.» - Fjellhaug/Droning Mauds minne Første etappe i den nyoppstaka leia var eit biblskulekurs på Fjellhaug, og vidare til barnevernsinstituttet Droning Mauds Minne i Trondheim ( 1955 - 1957 ) Kari følt og at dette var feil, eller som ho sjølv sa ein ny krokveg. - Konstfackskolan i Stockholm Første steget på den rette veien var Nyckelvikskolans sommsrkurs på Viggbyholm, sommaren 1957. «Det var her jeg for første gang fikk utfolde meg, jeg ble bettat av dette å skape.» Ho søkte og kom inn på Konstfackskolan i Stockholm ( 1959 - 1961 ) Ho fekk titteln «krukmaker», og hadde tenkt og fortsette på skulen to år til. I stad tok vegen hennar ein ny sving. Ho heiter ikkje lengre Kari Nilsen, men Kari Vinje.
7
- Dagboka Slo seg ned i Tønsberg. Ein dag sit ho og blar i dagbøkene fra ungdomstida, og denne setningen lyser mot henne, datert 21.aug 1949: «Det er noe annet jeg går og drømmer om også. Du skjønner, jeg har sånn lyst til å skrive fortellinger og få det inn i et eller annet blad. Jer har ideen nesten ferdig...» Ho var da 18 år gammel. - Filmstrips Som forlova og nygifte arbeidde Kari og Alf Vinje samman om å laga filmstrips, delvis bygd over kjente forteljingar og delvis over tekstar dei dikta sjølv. - «Resultatet av en misforståelse» Første boka «Adriands hemmelighet» kallar Kari «resultat...». Av ein som hadde fatta interesse for filmstrips, vart ho oppfordra til å skriva små forteljingar som skulle brukast som premiar til søndagskulebarn. Men denne planen vart det ikkje noko av. Og der satt Kari med fire små forteljingar som ho ikkje heilt visste kva ho skulle gjera med. I staden for eit eit eller annet blad tok ho mot til seg og gjekk opp i Lutherstiftelsen Forlag, og viste dei fram. Ho vart oppfordra til å skriva fleire forteljingar, slik at det kunne bli ei bok av det. Ho skreiv sju forteljingar til, og boka kom ut i 1966. - 1966: Adrians hemmelighet Dette vart ikkje hennar gjennombrot som forfattar. Familien flytta til Mandal, og ho hadde tre barn - 1972: Den vesle jenta... Det gjekk heile 6 år før neste bok, som og kanskje er den mest kjende boka hennar.
8 Kari Vinje høyrer til dei mest omtykte brnebokforfattarane i norsk barnelitteratur i dag. Bøkene hennar kjem i store opplag. I så måte står ho ikkje tilbake for våre aller fremste, t.d. Torbjørn Egner og Anne Cath Vestly. Det at to av bøkene hennar er filma er og eit eksempel på Kari Vinjes popularitet.
9 Forkynning er ein fullt legal forfattarintensjon. Di meir maktpåliggjande bodskapsformidlinga er, di større er faren for at resultatet blir forfattarformidling istaden for tekstformidling. Forfattarens vilje til å formidla bodskapen sprengjer den litterære forma. Den kristne forfattaren er ikkje åleine om å falle i denne grøfta. Men praksis viser at han alt for ofte gjer det. Det sentral i den kristne bodskapen er synd og nåde, fall og oppreising, fortaping og frelse. Men detter er abstrakte begrep som det er umogleg å formidle til barn direkte, utan omskriving, eksemplifisering, konkretisering, forenkling. Det er denne forenklingsprosessen som er sjølv prøvesteinen for mange kristne barnebokforfattarar. Tradisjonsmømster: Barnet vart sett på prøve, stilt overfor ein valsituasjon eller ei freisting som det ikkje har moralsk styrke til å stå imot. Gjennom anger og bøn går så vegen fra fall til oppreising, og harmonien og freden vart gjenoppretta.
10 Kva er det som svikter? - Problemløysinga er stort sett lettvint Forfattarane har ikkje greid å lausriva seg frå arven frå forrige århundre. - Sjeldan ei kristen vekking med bevisst omvending i tidlige barneår Denne type barnebøker har røtter endå lengre tilbake. Det ville vera urettferdig å seia at vi finn denne typen barnelitteratur i dag, untatt i Mannen med arret av Kari Vinje. Men mønsteret kjenner vi at, og omvendingsmotivet er ikkje ukjent. - Kravet om å væra snill og lydig, ikkje noko spesielt for den kristne barnelitteraturen Det er eit sentralt motiv, ja kanskje det mest sentrale motivet i heile den norske barnelitteraturen gjennom alle tider. Men i den kristne barnelitteraturen dukker det av og til opp eit tilleggsmomenet: barnet må gjengjelda Guds omsorg med å vera snill og lydig, elles trekkjer Gud si omsorg tilbake, altså ein slags kjøp -og -salg -avtale der nådebegrepetvert mindre understreka. Guds omsorg er avhengig av barns lydnad. - Forenkla Gudsbilde Dominerande. Stundom får ein inntrykk av at ein har å gjera med ein Gud skapt i barns bilete. Det karakteristiske trekket ved Gudsbiletet er såleis vennskapsforholdet. Gud som far er sjeldnare, og Gud som den heilage er direkte vanskeleg å få auge på. - Forlaga Som alle andre forlag må dei kristne forlaga finna ein balansegang mellom det ideelle og det moglege.
11
- Kari bruker uttrykket bokstavlig Når ein bruker uttrykkket «av Gus nåde» i ein samanheng som dette, er det til vanleg ikkje bokstavlig å forstå. Det er ein måte å gje uttrykk for at ein har med eit naturtalent å gjera, ikkje berre ein meir eller mindre dyktig handverkar. Kari bruker uttrykket bokstavlig. - «Får nåde til det» Kari Vinje skriv når ho får nåde til det. Som forfattar går ho mellom anna og bevisst inn i ei formidlar -rolle. Ho leverer vidare i dikterisk form det ho sjølv har teke imot. Kari Vinje er såleis bokstavleg tala ein... - «Inspirasjonsforfattar « Jeg er avhengig av Gud, og jeg ville ikke ha skrevet hvis jeg ikke følte det som et kall: Hvis Gud vil, skriver jeg. . . Jeg kan ikke bestemme meg for å skrive en kristen bok. Gud må fylle meg med det han vil.» - Hennar eigentlege forfattar intensjon er å vera ein reidskap
12
- Forsoningsmotivet Grunnmotivet Det mest sentrale i den kristne bodskapen er forsoningstanken. Det er frelse - og forsoningsmysteriet formidla til barn, opplevd av barnesinnet, og gjengitt på barns eget språk. Eit anna sentralt punkt i den kristne bodskapen er forsoningsunderet fritar ikkje fra soningsansvar. Vi har då med to aspekt å gjera. - Religiøst aspekt Overfor Gud er feilgrepet/brotsverket/synda sona og oppgjort. Eks. s.103 i Den vesle jenta - Etisk aspekt Jamvel om synda er oppgjort ved Kristi forsoning, må feilgrep sonanst i samsvar med samfunnet sine eigne lovar og reglar. Eks. s. 107 i Den vesle jenta - Forbrytaren figurerer som den mest sentrale hovudpersonen I Kari Vinjes forfattarskap er begge desse aspekta/motiva til stades, - forsoningsmotivet og soningsmotivet. Det vert ikkje gjort noko forsøk på å lausriva dei frå kvarandre. Tvertimot. Di sterkare opplevinga av forsoning er, di meir bevisst blir viljen til soning. På bakgrunn av dette er det ikkje vanskeleg å forst at «forbrytaren» ofte figurerer som den mest sentrale hovedpersonen. Eks s.102 i Den vesle jenta Sebastian Kåk -versjonen er utforma av ein forfattar som er i ferd med å frigjera seg frå tradisjonsmønsteret, ein forfattar som er på leiting etter seg sjølv og sin eigenart, og sin personlege stil, ein stil som falder seg for alvor ut i Kari Vinjes neste bok, «Kamillas venn». - Kjernen i kristendommen, forsoningsmysteriet, må forklarast barn, på barnas premissar Her får Kari Vinje for alvor visa om ho har klart å riva seg laust frå lettvintvegar, klisje -språk og tradisjonsmønsteret. Ho let ei klok lærarinne løysa konflikten i ein kristendomstime. Med eit lite knep og eit personleg vitnemål får ho snudd problemstillinga: det vert ikkje lengre spørsmål om kven som er tjuv eller ikkje, men om det i det hele tatt finst nokon som ikkje er tjuv. Eks s. 53 i Kamillas venn
13 Kari Vinjes eigentlege kjennemerke som forfattar: forteljarteknikkken og forteljarstilen. - Barns naturlege måte å snakke på Kari Vinje meiner sjølv at når det er så stort sprang mellom språket i «Adrians hemmelighet2 og dei seinare bøkene, så er det fordi ho i mellomtida sjølv har fått barn, og har lært seg å lytte til barns måte å tale på. - «Lennsmannen ...» Eks s. 13 i Kamillas venn Barns rett-på-sak-tenking, utan omskriving eller poetiske vendingar, vert sett opp mot den vaksne sitt meir eller mindre gjennomtenkte metaforspråk.
14 Endå meir karakteristisk for Kari Vinje er forteljartekinikken, ein teknikk som er resultat av eit intenst og målbevisst arbeid. Ein kan studera korleis teknikken utviklar seg , ikkje bare frå bok til bok, men også innanfor ei og same bok. - Allvitande forteljar Ho er tilstades i forteljinga med eit «jeg» som fortell til eit «du».Og som forteljar veit ho alt, til og med ting som personane i boka ikkje veit eller nokon gang vil få greie på : «Sebastian skulle aldri, aldri få vite hva som hendte i skolegården den dagen jeg nå har tenkt å fortelle om.» Forfattaren står heilt fritt når det gjelder val av synsvinkel. Difor kan ho også - midt i forteljinga - tilfredsstilla tilhøyraren sin utolmodige trong til å få veta korleis det gjekk med han eller henne, ved små sidesprang eller synsvinkelskifte. - Synsvinkelskifte «Sebastian arbeidet så fort at han var ferdig lenge før Kamilla nådde fram til lensmannsgården. Og da hun stod inne på lensmannskontoret og sa fram ærendet sitt, lå dragen nymalt og fin på senga hennes hjemme i Solstua.» Opprineleg er synsvinkel hos Sebastian her. - Sidesprang Stundom fungerer sidespranga som spennings -skapande moment, i det forfattaren kjem med små ymt utan å gje svar. Men tilhøyraren er heile tida trygg på forfattaren. Den spenningsskapande uvisse etterlet etterlet seg trygge visse om at noko godt er i vente. Eks: «. . . men dette vet ikke du. Det kunne heller ikke Sebastian vise, men det vet jeg.» Sidespranga er ein del av forteljarteknikken, som dertil er ein lydig formidlar av forfattarintensjon. Eks s. 98 i Kamillas venn - Nyansert skildring av forholdet barn/voksen Når Kari Vinje karaktiserer tradisjonsmønsteret i den kristne barnelitteratur, understreker ho særleg idyllen som eit av hovudtrekka. Dette er urettferdig overfor barnet, meiner ho, og i sine eigne bøker vil ho ha eit meir nyansert skildring av forholdet barn/vaksen. I bøkene om Sebastian og Kamilla er intensjonen både å skildra forholdet barn/vaksen, representert ved desse to, og barns evne til å styra den vaksne sin livslagnad = her: å leia ein forbrytar inn på Guds veg. Alle andre personar i boka er statistar, karaktiserte ved meir eller mindre sympatiske attributt.
15
- Dikting / Frå Kari Vinjes barndom Forteljinga om Kamilla og Tyven er ren dikting som ho har fått i nåde fra Gud. Forteljinga om Selmer Salomonsen er lagt til heimbygda til Kari Vinje, boka har eit kart fremst i boka over plassen der handlinga er lagt, dette svarer til heimbygda hennar. - Frå eit kristent miljø / Frå eit ikkje -kristent miljø Eks s. 54 i Den vesle jenta / Eks s. 36 i Mannen med arret - Jente / Gut - / Omvending hos eit barn I mannen med arret blir eit barn, Selmer omvendt. Eks s. 68 og s. 148 i Mannen med arret
Forside
